Ekoinnowacyjny system zamówień publicznych. Przegląd dotychczasowych best practices oraz planowanych regulacji prawnych, które korzystnie wpłyną na rynek

Pojęcie innowacji pochodzi od łacińskiego: innovare czyli "tworzenie czegoś nowego"[1], stąd najczęstsza definicja innowacji podkreśla, iż: innowacja to wdrożenie nowego lub znacząco udoskonalonego produktu (wyrobu lub usługi) lub procesu, nowej metody marketingowej lub nowej metody organizacyjnej w praktyce gospodarczej, organizacji miejsca pracy lub stosunkach z otoczeniem[2]. Innowacji nie należy bynajmniej utożsamiać tylko z nowoczesnymi technologiami, wyprzedzającymi codzienne spotykane rozwiązania, wdrażanymi przez największe podmioty rynkowe. Czasami innowacje nie wiążą się bezpośrednio z nową technologią, ale raczej z nowym modelem biznesowym. Tak jest w przypadku usługi „rower na żądanie” w Paryżu[3], która w niewielkim stopniu opiera się na technologii. Ekoinnowacyjne rozwiązania, jak np. opakowania ekologiczne dla żywności, napojów, czy kosmetyków, opierają się na dojrzałych technologiach, jednakże w dalece bardziej idący sposób umożliwiają minimalizowanie negatywnego wpływu na środowisko. Termin innowacyjność w związku z powyższym, należy łączyć z wielowymiarowym podejściem odzwierciedlającym tendencje rozwoju gospodarek XXI wieku.         

Innowacyjność jest kluczowym czynnikiem przyczyniającym się do wzrostu poziomu dobrobytu krajów, konkurencyjności gospodarki i wysokiego udziału zaawansowanych technologii w kluczowych gałęziach przemysłu. Innowacje są niezmiernie ważne dla państw średnio rozwiniętych dążących do dalszego rozwoju. Kraje te są zagrożone są bowiem wpadnięciem w „pułapkę średniego dochodu”[4]. W przypadku krajów rozwijających się istnieje możliwość wystąpienia dwóch scenariuszy, jeśli kraje zdołają przestawić się na wzrost oparty na innowacjach i dalszej akumulacji technicznie zaawansowanego kapitału, będą mogły dołączyć do takich gospodarek jak Korea Południowa czy Japonia, którym udało się przejść od średniego do wysokiego dochodu. W przeciwnym przypadku mogą podzielić los krajów Ameryki Łacińskiej czy Bliskiego Wschodu, które utkwiły w modelu gospodarczym opartym na nisko- i średnio zaawansowanej produkcji[5].            

 Inicjowanie i wdrażanie zmian poprzez innowacje stało się priorytetowym działaniem przedstawicieli sektora publicznego i prywatnego (w tym małych i średnich przedsiębiorstw) na całym świecie. Poprawa poziomu wdrażania rozwiązań innowacyjnych bezpośrednio zależy od podmiotów prywatnych. Jednakże władze publiczne odgrywają istotną rolę w tworzeniu i kształtowaniu regulacyjnego oraz operacyjnego podłoża gospodarczo-politycznego, które jest fundamentem kreowania mechanizmów podażowo-popytowych warunkujących przebieg procesów innowacji. Należy zgodzić się z poglądem M. Portera, iż skala i charakter popytu na danym obszarze stanowią główną determinantę konkurencyjności dynamiki innowacyjności[6]. Innowacyjność w sektorze publicznym może powstać poprzez rozpowszechnienie wcześniej wypracowanych innowacji z sektora prywatnego lub co bardziej cenne poprzez wsparcie dla sektora prywatnego w postaci tworzenia lub wspomagania warunków stymulujących i pobudzających rozwój innowacyjności poprzez strategie, programy celowe, fundusze celowe, mediacje itd. Innowacje, w wymiarze produktowym, procesowym czy organizacyjnym, to jeden z głównych filarów strategii rozwoju Europy wyrażony m.in. w dokumencie „Europa 2020” przyjętym przez Komisję Europejską w dniu 3 marca 2010 r. „Europa 2020”, który określa cele i perspektywy rozwoju Unii Europejskiej na lata 2010- 2020. Strategia ma na celu przyspieszenie wyjścia z kryzysu gospodarczego i zapobieżenie podobnemu kryzysowi w przyszłości, a także stworzenie podstaw zrównoważonego rozwoju, który sprzyja gospodarce opartej na wiedzy i innowacji, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej.             

         

Wykorzystywanie ekoinnowacyjnych rozwiązań w realizacji zamówień publicznych jest, bowiem jednym z instrumentów funkcji regulacyjnej państwa. Zgodnie z art. 8 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej[7] istotnym z zadań władzy publicznej każdego szczebla jest wspieranie rozwoju przedsiębiorstw poprzez tworzenie korzystnych warunków wykonywania działalności, a więc także warunków zachęcających do rozwoju rozwiązań innowacyjnych ekologicznie. W świetle polskich rozwiązań ustrojowych oraz unormowań ustawowych podmioty publiczne powinny wspomagać działania innowacyjne, m.in. poprzez efektywne i racjonalne wydatkowanie środków publicznych w ramach systemu zamówień publicznych opartego normatywnie m.in. na ustawie prawo zamówień publicznych[8]. Co prawda głównym celem zamówień publicznych jest nabycie dostaw, robót budowlanych lub usług przy zachowaniu zasady racjonalnego, celowego i efektywnego gospodarowania środkami publicznymi, to jednak współczesny system zamówień jest także ważnym instrumentem służącym osiąganiu celów strategicznych państwa[9]. Zamówienia publiczne są, bowiem narzędziem polityki gospodarczej i społecznej państwa oraz instrumentem dla osiągania dodatkowych celów z zakresu polityki gospodarczej i społecznej. Lista celów, jakie współcześnie powinny być realizowane w związku z udzielaniem zamówień publicznych, niewątpliwe zawiera: zapewnienie trwałego i długoterminowego wzrostu gospodarczego, rozwój konkurencyjności przedsiębiorstw, współtworzenie polityki proekologicznej (zielone zamówienia[10]), tworzenie nowych miejsc pracy (społeczne zamówienia publiczne), wspomaganie innowacyjności.   

Wzrost poziomu wdrażania innowacyjnych rozwiązań może przyczynić się do szybkiego wzrostu gospodarczego organizacji supranarodowych, poszczególnych krajów czy też regionów. Jednocześnie podkreślenia wymaga, iż innowacyjność jest mnoga w swoich barwach, wśród których niezwykle interesującą jest zieleń. Połączenie innowacyjności z kolorem zielonym stanowi esencję zrównoważonego[11] podejścia do gospodarki, którego myślą przewodnią jest postulat uzyskania konsensusu pomiędzy licznymi kierunkami działań państwa oraz przedsiębiorstw realizujących mnogie cele oraz zadania.                                                         

Innowacyjne zamówienia powinny współtworzyć system zrównoważonego podejścia do gospodarki respektujący trzy elementy: gospodarczy, ekologiczny oraz społeczny. Połączenie przywołanych ogniw możliwe jest dzięki promowaniu rozwiązań ekoinnowacyjnych. Innowacjami ekologicznymi są wszelkie nowe formy działań zmierzających do znacznego i widocznego postępu w kierunku realizacji celu w postaci zrównoważonego rozwoju, poprzez ograniczanie oddziaływania na środowisko lub osiąganie większej skuteczności i odpowiedzialności w zakresie wykorzystywania zasobów, w tym energii[12]. H. Strebel zdefiniował ekonomiczne innowacje ochrony środowiska, jako innowacje, które są związane ze świadomym wdrożeniem proekologicznej gospodarki w celu zmniejszenia lub prewencji zanieczyszczeń środowiska, a przez to obniżenia kosztów[13]. Ekoinnowacje można zdefiniować także, jako zamierzone postępowanie cechujące się przedsiębiorczością, obejmujące etap projektowania produktu i zintegrowane zarządzanie nim w ciągu jego cyklu życia, które przyczynia się do proekologicznego unowocześnienia społeczeństw epoki przemysłowej dzięki uwzględnieniu problemów ekologicznych przy opracowaniu produktów i związanych z nimi procesów[14]. Osią centralną ekoinnowacji jest ograniczenie lub eliminowanie negatywnego oddziaływania na środowisko. Innowatorzy pomagają rozwiązać problemy związane z ochroną środowiska  naturalnego poprzez  realizację  pomysłów, dotyczących:  ograniczenia zużycia zasobów (surowców, wody, paliw), ograniczenia zużycia energii, wykorzystanie OZE, ograniczenia szkodliwych emisji (proekologiczne technologie), recykling materiałowy i energetyczny. W celu osiągnięcia celów konieczne jest podjęcie działań praktycznych, które powinny przejawiać się m.in. w ekoinnowacyjnych rozwiązaniach, a nie tylko ekologicznie kreatywnych pomysłach. Zarówno,  Oslo  Manual  jak  i  np.  opracowania  amerykańskie  podkreślają  że kreatywność od innowacji odróżnia  możliwość wdrażania tych ostatnich w życiu gospodarczym lub społecznym.

Ekoinnowacje w zamówieniach publicznych stają się źródłem zielonego wzrostu gospodarczego i mogą zwiększyć konkurencyjność firm. Kilka dekad temu taką rolę odegrały technologie informacyjne. Niektóre rozwiązania z zakresu IT w dalszym ciągu znacząco wpływają na wzrost poziomu innowacyjności[15]. Większość państw OECD rozwija strategie wsparcia ekoinnowacji. W Unii Europejskiej rolę tę pełni Plan Działań w zakresie Technologii Środowiskowych (Environmental Technology Action Plan - ETAP)[16], który stymuluje opracowywanie odpowiednich działań w państwach członkowskich. Celem tych działań jest wspieranie pierwszego zastosowania i wprowadzania na rynek innowacyjnych technologii i praktyk. Czołową inicjatywą unijną poświęconą badaniom nad ekoinnowacjami jest obecnie Eco-Innovation Observatory. Jednym z głównych zadań EIO jest zbieranie danych związanych z ekoinnowacyjnością w krajach Unii Europejskiej. Na podstawie tych wskaźników stworzony został ranking Eco­ innovation scoreboard. W jego najnowszej odsłonie, opublikowanej w 2014 roku, polska zajęła przedostatnie miejsce wśród wszystkich członków UE­27[17].

Raport OECD „Lepsze polityki dla wsparcia ekoinnowacji” (Better policies to support ecoinnovations, styczeń 2011 r.[18]) podejmuje temat ekoinnowacji z perspektywy różnych praktyk oraz zróżnicowanych systemów rynkowych występujących w państwach OECD. W opracowaniu opisane są polityki stosowane w odniesieniu do wybranych ekoinnowacji, takich jak czyste technologie węglowe (polegające na wyłapywaniu i przechowywaniu dwutlenku węgla), samochody elektryczne, opakowania ekologiczne, czy kolektory słoneczne.                         

Jedną z metod, które mogą przyczynić się do poprawy obecnego stanu charakteryzującego się znikomym wdrażaniem zarówno rozwiązań innowacyjnych jak i ekoinnowacyjnych w Polsce jest uwzględnienie ich przez podmioty działające na rynku zamówień publicznych. Pomimo wdrożenia licznych instrumentów prawnych takich jak: zamówienia przedkomercyjne[19], dialog techniczny (art. 31a Pzp), dopuszczenie rozwiązań wariantowych (art. 83 ust. 3 Pzp) opisu przedmiotu zamówienia poprzez wskazanie wymagań funkcjonalnych czy jakościowych (art. 30 ust. 6 Pzp) czy możliwość dostosowania kryteriów oceny ofert do przedmiotu zamówienia i rozwiązań technicznych (art. 91 Pzp), większość instytucji publicznych rzadko lub tylko od czasu do czasu sięga po zamówienia innowacyjne. W opinii podmiotów publicznych nie mają one potrzeby zamawiania innowacyjnych produktów, ale też nie mają świadomości, że można kreować takie potrzeby. W związku z niskim poziomem wdrażania rozwiązań innowacyjnych w literaturze przedmiotu toczy się dyskusja dotycząca wykorzystania już istniejących możliwości, jak również wprowadzenia nowych rozwiązań, których celem ma być zwiększenie innowacyjności, a tym samym podniesienie konkurencyjności przemysłu[20]. Przed przystąpieniem do omówienia nowych perspektyw, które wynikają z wprowadzanych zmian legislacyjnych, cenne zdaje się zobrazowanie, poprzez posłużenie się przykładami, w jaki sposób dotychczas możliwe było wdrożenie ekoinnowacyjnych rozwiązań. Egzemplifikacyjnie wskazać należy niektóre innowacyjne ekologicznie rozwiązania, których zastosowanie pozytywnie wpływa na środowisko.                                        

W dotychczasowej praktyce, w celu uzyskania rozwiązań innowacyjnych w tym ekoinnowacyjnych zamawiający zazwyczaj posługiwali się wymogami w zakresie parametrów technicznych lub jakościowych określanych w opisie przedmiotu zamówienia oraz kryteriach oceny ofert. Określenie restrykcyjnych wymogów w zakresie parametrów technicznych miało służyć promowaniu podmiotów wdrażających innowacyjne rozwiązania. Zastosowanie ekoinnowacyjnych rozwiązań w systemie zamówień publicznych w dużej mierze obejmowało zakup nowoczesnych autobusów miejskich. Przykładem połączenia ekologii i innowacyjności jest produkowany przez Volvo Buses autobus miejski. Volvo Buses otrzymało zamówienie na produkcję 27 autobusów z napędem hybrydowym dla miasta Dordrecht w Holandii. Autobus hybrydowy Volvo posiada równoległy napęd hybrydowy, w którym mniejszy silnik Diesla i silnik elektryczny mogą pracować samodzielnie lub łącznie. Silnik elektryczny działa na baterię, która jest ładowana energią odzyskaną z hamowania autobusu. Silnik Diesla wyłącza się podczas postoju autobusu na przystankach, a następnie autobus rusza z wykorzystaniem wyłącznie silnika elektrycznego, dzięki czemu autobusy są ciche i wolne od spalin. Odzysk energii z hamowania autobusu, znacząco zmniejsza zużycie paliwa, a zatem również zużycie energii i emisję gazów cieplarnianych nawet o 35 %[21].          

                                           

W zakresie zamówienia na dostawę tramwajów można uwzględnić zastosowanie nowoczesnej technologii systemów filtrów cząsteczek w system silnika. W serii CORADIA L1NT 41/ H[22] pojazdy wyposażone w dwa zespoły silnikowe. W silnikach wykorzystywane jest katalitycznie powlekany filtr składający się z dwufunkcyjnych jednostek filtrowych w równoległym połączeniu.  Opiera się na zasadzie budowy filtra cząstek stałych, która wykorzystuje wierconą i powlekaną ściankę, przez którą odbywa się emisja substancji wydechowych, osiągając wydajność filtracji na poziomie 95% substancji pyłowej.  Dodatkowe koszty dla wersji przyjaznej środowisku wynoszą 45 000 Euro za każdy filtr, stanowiąc w efekcie około 3% kosztów dodatkowych całkowitego kosztu produktu wynoszącego ok. 2,7 mln Euro.  Po dokonaniu prób wskazano, że zużycie paliwa jest takie samo, jak w przypadku szynobusów, w których nie stosuje się filtrów cząsteczek.                                 

Z kolei zamówienie na dostawę ekologicznych może uwzględniać innowacyjność w zakresie oddziaływania ich na środowisko. Jednym ze skutków ekoinnowacyjnych praktyk przetargowych w regionie Goeteborg jest zachęcenie firm do produkowania pojazdów wykorzystujących najnowocześniejsze Eko-Technologie[23].  Pobudzony został rozwój filtrów cząstek, silników przystosowanych do mieszanek agropaliw, gazu ziemnego, LPG (gaz płynny), wodoru, silników elektrycznych i pojazdów hybrydowych łączących silniki spalinowe z elektrycznymi.  Goeteborg jest postrzegany, jako prekursor we wprowadzaniu wymagań Komisji Europejskiej w zakresie zamówień dotyczących czystych pojazdów. W Goeteborgu poprzez innowacyjne zielone zamówienia publiczne  osiąga się cele środowiskowe wykorzystując większą liczbę autobusów zasilanych gazem ziemnym i biopaliwami, oraz stosując najnowsze eko-technologie.                                                                     

Miasto Barcelona, w 2002 roku dokonało zakupu 500 nowych wiat przystanków autobusowych oraz przystosowania 1200 już istniejących wiat autobusowych[24]. Oferenci musieli uwzględnić Analizę Cyklu życia (LCA) dla każdego elementu wiaty przystankowej w celu uzasadnienia jego zgodności ze zrównoważonym rozwojem. Zamówienia na wiaty autobusowe w Barcelonie udzielono JCDecaux, oferującej dla miasta wyjątkowy prototyp: „Barcelona bus shelter model – model wiaty autobusowej dla Barcelony’. Trzema głównymi elementami odróżniającymi ten prototyp od reszty są: wewnętrzna część dachu; panel reklamowy; system czyszczenia wiaty przystankowej.  Przy konstrukcji wiaty użyto materiały poddające się recyklingowi. JCDecaux opracowało materiał z włókien szklanych w kształcie ula, który znajduje się na wewnętrznej stronie dachu. Ta szczególna struktura wzmacnia dach, a także jest łatwa do demontażu oraz umożliwia jej recykling. Przy konstrukcji panelu reklamowego zastąpiono cztery lampy odznaczających się wysokim zużyciem energii trzema energooszczędnymi lampami. Dodatkowo, boczne reflektory panelu poprawiają rozproszenie światła, a energia jest dostarczana przez jeden balast elektryczny do wszystkich świateł, zamiast całej wiązki, jak było to wcześniej. Wreszcie, po raz pierwszy na światową skalę zastosowano nowy system czyszczenia specjalnie dla konserwacji wiat autobusowych przy użyciu wody uzdatnianej zamiast konwencjonalnej bez konieczności używania mydła/detergentów w procesie czyszczenia. Wodę do czyszczenia uzyskuje się w zakładzie odwrotnej osmozy, który JCDecaux zbudowało na swoim terenie w Barcelonie.  Wstępnie woda pochodzi z deszczówki, (jeżeli jest dostępna) lub jest to woda kranowa, którą uzdatnia się w procesie odwróconej osmozy eliminującym chlor oraz rozpuszczone sole.  Przed zakończeniem procesu uzyskuje się niezmąconą wodę o zawartości soli rozpuszczonych na poziomie jedynie 17 ppm; [woda] jest przechowywana w zbiorniku umieszczonym w tylnej części pojazdu czyszczącego. Ten specjalny mechanizm, razem ze specjalnym projektem szczotki czyszczącej, oznacza, że mydło lub detergenty nie są potrzebne. Ponadto, konstrukcja nie wymaga osuszania po czyszczeniu, ponieważ woda jest pozbawiona soli, przez co na powierzchni wiaty przystankowej niepozostawiana jest warstwa soli. Ponadto pojazd czyszczący stosuje mieszankę paliwa biodiesel 10 (10% bio, 90% Diesel). Zakup tych wiat w Barcelonie pobudził również dalszy popyt na rynku.  Na poziomie lokalnym, sąsiednie miasta, tj. Badalona oraz Sabadell zawarły umowy z  JCDecaux.                                                                                                                                        

Przykładem ekoinnowacyjnych rozwiązań w zakresie robót budowlanych może być rządowy kompleks EastgateBuilding w Zimbabwe[25] wykorzystuje instalację klimatyzacyjną zaprojektowaną na bazie rozwiązań systemu samochłodzenia, wykorzystywanego przez pewien gatunek termitów (Macrotermesmichaelseni), który jest w stanie utrzymać pożądaną temperaturę wewnątrz kopca, zarówno w dzień jak i w nocy, (podczas gdy temperatury na zewnątrz wahają się w granicach od 3 do 42 0 C). Zaprojektowany według ww. technologii obiekt zużywa 90% mniej energii do wentylacji, niż tradycyjne budynki o tym samym rozmiarze[26]. Ponadto istnieje możliwość uwzględnienia innowacyjnych technologii w zakresie zamówienia na roboty budowlane uwzględniając model budowy pasywnego obiektu budowlanego.                                                                                          

Także w dotychczasowej praktyce w wymiarze krajowym można wskazać przykłady zamówień publicznych, które sprzyjały rozwojowi rozwiązań ekoinnowacyjnych. Jednym z nich było postępowanie, którego przedmiotem była „Budowa Zakładu Termicznego Unieszkodliwiania Odpadów dla Szczecińskiego Obszaru Metropolitalnego”. Zamawiającym był Zakład Unieszkodliwiania Odpadów Sp. z o.o. w Szczecinie[27].                                              

Dotychczasowy niski poziom wdrażania rozwiązań innowacyjnych, w tym także ekoinnowacyjnych, miał ulec zmianie m.in. dzięki wprowadzeniu 20 lutego 2013 roku do procedur zamówieniowych, dialogu technicznego (art. 31a Pzp). Przed wejściem w życie nowelizacji wykorzystanie instrumentu doradczego mogło zostać zastosowane w oparciu o unormowania wynikające wprost z motywu nr 8 preambuły dyrektywy 2004/18/WE[28] (tzw. dyrektywy klasycznej) oraz motyw nr 15 dyrektywy 2004/17/WE[29] (tzw. dyrektywy sektorowej), jak i samej ustawy Pzp, która nie wykluczała możliwości korzystania przez zamawiających z profesjonalnego doradztwa na etapie poprzedzającym wszczęcie postępowania o udzielenie zamówienia publicznego. Jak zostało wskazane w sprawozdaniu Prezesa UZP[30] za 2013 roku z treści opublikowanych ogłoszeń, od momentu obowiązywania nowych przepisów zamawiający przeprowadzili 275 postępowań, w których zastosowali dialog techniczny, co stanowiło 0,19% ogółu postępowań poniżej progów unijnych. W przypadku zamówień na roboty budowlane postępowań poprzedzonych dialogiem technicznym było 68, w przypadku dostaw – 96 a w przypadku usług – 111. Przywołane dane ze względu na okres obowiązywania regulacji nie mogą zostać porównane z latami poprzednimi, jednakże poziom wykorzystania omawianego narzędzia zdaje się być niski w stosunku do profitów, jakie może ono przynieść m.in. w zakresie ekoinnowacyjności.                                                                                     

Z powodu wyżej przedstawionych okoliczności, z pewną dozą ostrożności należy ocenić zmiany, które zostaną wprowadzone w najbliższym okresie oraz prognozować ich wpływ na poziom ekoinnowacyjności Polski. Rozwojowi unijnej polityki innowacyjnej ma służyć Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/24/UE z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie zamówień publicznych[31]. Dyrektywa musi zostać implementowana przez Polskę do dnia  18.04.2016 R. Zgodnie z treścią Dyrektywy 2014/24/UE innowacje oznaczają wdrażanie nowego, znacznie udoskonalonego produktu, usługi lub procesu (między innymi procesów produkcji, budowy lub konstrukcji), nowej metody marketingowej lub nowej metody organizacyjnej w działalności przedsiębiorczej, organizowaniu pracy lub relacjach zewnętrznych. Dyrektywa 2014/24/UE daje zamawiającym wskazówki i narzędzia do wspierania innowacji, m.in. poprzez: wprowadzenie nowego trybu udzielenia zamówienia publicznego – partnerstwa innowacyjnego, określenie relacji, jakości do ceny m.in. w oparciu o cechy innowacyjne, zachęcenie do częstszego dopuszczania ofert wariantowych, zachęcenie do częstszego wykorzystywania negocjacji z ogłoszeniem oraz dialogu konkurencyjnego.    Najciekawszą zmianą w omawianym zakresie, zdaje się wprowadzenie nowej procedury, partnerstwa innowacyjnego (art. 49 nowej dyrektywy), stworzonej na potrzeby sytuacji, w której konieczne jest zastosowanie innowacyjnego rozwiązania, jeszcze niedostępnego na rynku. Celem partnerstwa innowacyjnego jest wykorzystanie zamówień publicznych do wspierania innowacji. Jak przeczytać można w jednym z komunikatów prasowych Komisji Europejskiej[32], celem partnerstwa innowacyjnego jest usuwanie słabości, wąskich gardeł i barier w europejskim systemie badań i innowacji, uniemożliwiających rozwijanie i wprowadzanie na rynek dobrych pomysłów lub spowalniających ten proces. Zgodnie z przepisami Dyrektywy 2014/24/UE zamawiający może postanowić o utworzyć partnerstwo innowacyjnego z jednym lub kilkoma partnerami, którzy niezależnie prowadzą działania w zakresie badań i rozwoju, aby wynegocjować nowe, innowacyjne rozwiązanie podczas postępowania o udzielenie zamówienia. Należy natomiast zawsze wziąć pod uwagę zalecenia dyrektywy, gdzie zdaniem ustawodawcy unijnego, rozszerzenie partnerstwa na więcej niż jednego partnera sprzyjać ma otwarciu konkurencji, a tym samym jest bardziej pożądane.                                                                                                                                   

Od strony proceduralnej partnerstwo innowacyjne nieznacznie różni się od dialogu konkurencyjnego. Wstępna kwalifikacja jest tożsama z dialogiem konkurencyjnym poza tym, że zamawiający zobowiązany jest przygotować nieco odmienne dokumenty. W nowej procedurze, każdy wykonawca będzie mógł złożyć wniosek o dopuszczenie do udziału w odpowiedzi na ogłoszenie o zamówieniu, przedstawiając informacje na potrzeby kwalifikacji podmiotowej wymagane przez zamawiającego. Podczas kwalifikacji kandydatów instytucje zamawiające będą stosować w szczególności kryteria dotyczące zdolności kandydatów w zakresie badań i rozwoju oraz opracowywania i wdrażania innowacyjnych rozwiązań. Informacje te zawierać będą przede wszystkim określenie zapotrzebowania na innowacyjny produkt, usługę lub roboty budowlane, które nie może zostać zaspokojone przez zakup produktów, usług lub robót budowlanych dostępnych dotychczas na rynku. Tylko wykonawcy zaproszeni przez instytucję zamawiającą, po dokonaniu przez nią oceny wymaganych informacji, będą mogli przedkładać projekty badawcze i innowacyjne mające na celu zaspokojenie potrzeb określonych przez instytucję zamawiającą, które nie mogą zostać zaspokojone przez istniejące rozwiązania.                                                                                                        

Specyficznym elementem procedury będzie to, iż w ramach partnerstwa innowacyjnego ustalić należy cele pośrednie, a po zakończeniu każdego z etapów, zamawiający mógłby zakończyć partnerstwo innowacyjne, lub w przypadku partnerstwa innowacyjnego z wieloma partnerami, zmniejszyć liczbę partnerów poprzez rozwiązanie poszczególnych umów. Procedura stanowi ciekawą propozycję dla zamawiających, którzy są potencjalnymi odbiorcami produktów, usług lub robót innowacyjnych, w tym ekoinnowacyjnych, oraz wykonawców, którzy taką działalnością się zajmują.  Kolejną zmianą, która nastąpi w bliższej perspektywie czasowej (Prezydent RP podpisał nowelizację dnia 16 września 2014 roku, zmiany wejdą w życie 30 dni od ogłoszenia) jest wprowadzenie do otwartego katalogu kryteriów oceny ofert nowego kryterium odnoszącego się do innowacyjości[33]. Nowe kryterium zamawiający będzie mógł zastosować w celu wyboru najkorzystniejszej oferty.  Zgodnie z art. 2 pkt 5 Pzp najkorzystniejszą ofertą jest ta, która przedstawia najkorzystniejszy bilans ceny i innych kryteriów odnoszących się do przedmiotu zamówienia publicznego, albo oferta z najniższą ceną. Najkorzystniejszą ofertę wykonawcy wybiera się na podstawie kryteriów oceny ofert określonych w warunkach zamówienia (art. 31 ust. 1 Pzp). Poprzez kryterium oceny ofert należy rozumieć czynnik służący za podstawę oceny, wyboru lub kwalifikacji[34].                               

Pomimo, otwartego katalogu dostępnych zamawiającemu kryteriów oceny ofert, wyrażenie wprost nowego kryterium nie pozostaje jednak bez znaczenia.  Wyrażenie expressis verbis, kryterium aspektów innowacyjnych może przyczynić się do zwiększenia zakresu uwzględniania innowacyjnych aspektów w zamówieniach publicznych. Zdaje się jednak, że samo wskazanie innowacyjności, jako kryterium może nie zmienić praktyki w tym zakresie, tak samo jak wymiennie innych aspektów np. środowiskowych nie przyczyniło się do znacznego zazielenienia zamówień. Kluczowe zdają się być działania edukacyjne, podejmowane nie tylko wobec zamawiających ale także wobec organów kontrolujących. Rekomendacje w zakresie zmiany podejścia administracji publicznej do procesu prowadzenia postępowania o udzielenie zamówienia wynikają m.in. z dokumentu „Nowe podejście do zamówień publicznych- zamówienia publiczne a małe i średnie przedsiębiorstwa, innowacje i zrównoważony rozwój”[35] czy „Kryteria oceny ofert w postępowaniach o udzielenie zamówienia publicznego- przykłady i zastosowania”[36].                                                                                     

Poza uwypukleniem nowego kryterium, na podkreślenie zasługuje wprowadzeni do Pzp art. 91 ust. 2a który ograniczy stosowanie kryterium ceny jako jedynego kryterium oceny ofert tylko do sytuacji, gdy przedmiot zamówienia jest powszechnie dostępny oraz ma ustalone standardy jakościowe. Zgodnie z nowymi przepisami zamawiający, który ogłasza przetarg i ustali cenę jako wyłączne kryterium, będzie musiał uzasadnić taką decyzję. Rozwiązanie to w omawianym zakresie jest niezwykle istotne, albowiem rozwojowi zamówień innowacyjnych na pewno nie służyła dotychczasowa praktyka traktowanie ceny jako kluczowego parametru w budowaniu przewagi konkurencyjnej. Co więcej, jedna trzecia (35%) przedsiębiorstw obecnych na rynku zamówień publicznych nie była zainteresowana udziałem w zamówieniach, w których cena jest relatywnie niska.                                                                                                                                              

Zważając na dotychczasową praktykę oraz zmiany, które wejdą w życie w bliższej (nowelizacja Pzp) oraz w dalszej perspektywie (implementacja postanowień nowych dyrektyw zamówieniowych), zdaje się, że nie grzesząc wygórowanym optymizmem należy pozostać pełnym nadziei co do poprawy poziomu ekoinnowacyjności systemu zamówień publicznych. Jedyną przeszkodą w tym zakresie mogą być przyzwyczajenia zamawiających, oraz brak chęci lub możliwości w tym zakresie wykonawców. Zdaje się jednak, że tak duży rynek jakim jest rynek zamówień publicznych[37], w którym duży nacisk zostanie położony na ekoinnowacyjność rozwiązań wpłynie na rynek podażowy i umożliwi poprawę pozycji Polski w rankingach plasujących nas w chwili obecnej na ostatnich miejscach. Poprawa miejsca rankingowego jest jednak tylko pewnym szybko i wprost zauważalnym przejawem zmian. Wprowadzenie w szerokim zakresie zmian ekoinnowacyjnych powinno przynieść wzrost wszystkich kluczowych wskaźników takich jak PKB (Produkt Krajowy Brutto), HDI (ang. Human Development Index), czy QoL (ang. Quality of Life). Jednakże, najcenniejszym efektem poprawy praktyki w zakresie zamówień publicznych powinno być uzyskanie lepszej jakości życia, zarówno tego prywatnego jak i zawodowego.

---

[1] Słownik łacińsko-polski, http: //slowniki.seda.pl/polsko-lacinski.html.

[2] Zob. Podręcznik Oslo: zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji, wyd.  3, OECD/Eurostat, Warszawa, 2008.

[3] http://rowery.eko.org.pl/main/?ekran=1&prasa=1&podkat=15&tab=teksty&id_art=572.

[4] Zob. D. Ciesielska, M. Radło, Determinanty wejścia w pułapkę średniego dochodu: perspektywa Polski, Kwartalnik naukowy o przedsiębiorstwie, nr 2/2014, s. 5-13.

[5] Raport Banku Światowego, http://siteresources.worldbank.org/INTEAPHALFYEARLYUPDATE/Resources/550192-1287417391641/EAP_Update_Oct2010_chapter3.pdf.

[6] Por. M. Porter, The Competitive Advantage of Nations, Macmillan, London/Basingstok, 1990.

[7] Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. 2013, poz. 672).

[8] Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (Dz.U.2013.907 j.t.) dalej: Pzp.

[9] Por. W. Starzyńska, Wykorzystanie zamówień publicznych do osiągania strategicznych celów Unii Europejskiej, [w:] Zamówienia publiczne a innowacyjność przedsiębiorstw – stan obecny i perspektywy, pod red. W. Starzyńska, J. Wiktorowicz, Łódź 2012, s. 67.

[10] Zob. System zamówień publicznych w ochronie środowiska, z uwzględnieniem projektu poselskiego zmian ustawy Prawo zamówień publicznych.

[11] Zob. K. Różowicz, Problematyka zrównoważonego rozwoju w ustawodawstwie polskim ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień ochrony środowiska, Morena. Prace Wielkopolskiego Parku Narodowego, Jeziory 2013, nr 16, s. 65-69.

[12] J. Prystrom, Innowacje ekologiczne a ochrona środowiska wobec wyzwań XXI wieku na przykładzie strategii Unii Europejskiej, „Ekonomia i Środowisko”, Białystok 2013, nr 1 (44), s. 83.

[13] Ochrona środowiska i ekoinnowacje. raport końcowy, 2010, s. 12. http://ksu.parp.gov.pl/res/doc/badania_eksprtyzy/raport_ochrona_srodowiska_ekoinnowacje.pdf.

[14] M. Carley i P. Spapens, Dzielenie się światem, Białystok –Warszawa 2000, s. 157.

[15] Zob. Przekazany czasopismu naukowemu Ruch prawniczy, ekonomiczny i socjologiczny artykuł: K. Różowicz, Stosowanie e-faktury jako kryterium oceny ofert i instrument e-procurement sprzyjający realizacji polityki zielonych zamówień publicznych oraz opublikowany w ramach portalu prawoprosto.pl: http://prawoprosto.pl/prawo-administracyjne/zamowienia-publiczne/1067-e-faktura-w-systemie-zamowien-publicznych.

[16] http://www.mos.gov.pl/kategoria/2310_etap/

[17] http://www.eco-innovation.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=481&Itemid=69, dostęp: 30 czerwca 2014.

[18] http://www.oecd-ilibrary.org/environment/better-policies-to-support-eco-innovation_9789264096684-en.

[19] Innowacyjne i przedkomercyjne zamówienia publiczne, PARP, Warszawa 2012, s. 7-20.

[20] Zob. I. Skubiszak-Kalinowska, M. Kulesza, Innowacyjne zamówienia publiczne w Polsce – ekspertyza, Warszawa 2011; J. Niczyporuk, J. Sadowy, M. Urbanek, Nowe podejście do zamówień publicznych – zamówienia publiczne jako instrument zwiększania innowacyjności gospodarki i zrównoważonego rozwoju. Doświadczenia polskie i zagraniczne, cz. I i II – referaty na IV Konferencję Naukową, 20–21.06.2011r., Kazimierz Dolny 2011; B. Ulijasz, Nowe podejście do zamówień publicznych, Warszawa 2010

[21] http://www.volvogroup.com/group/poland/pl-pl/newsmedia/pressreleases/_layouts/CWP.Internet.VolvoCom/NewsItem.aspx?News.ItemId=94530&News.Language=pl-pl

[22] W roku 2004 Fahma wszczęła przetarg na wyprodukowanie oraz dostawę dziesięciu dwuczęściowych

szynobusów. Firmie Alstom  LHB  GmbH  udzielono  zamówienia  na  dostawę  dziesięciu  szynobusów (Alstom  zaoferował pojazdy typu CORADIA L1NT 41/ H wyposażone w dwa zespoły silnikowe dostarczane przez spółkę

MTU o mocy 335 kW każdy oraz filtry cząsteczek dostarczane przez spółkę Hug Engineering).

[23] P. Defranceschi, M. Hidson. Costs and Benefits of Green Public Procurement in Europe, Part 3: The Potential

of GPP for the Spreading of New/Recently Developed Environmental Technologies – Case Studies ICLEI – Local

Governments for Sustainability.

[24] http://blog-zamowienia-publiczne.blogspot.com/2014/07/przykad-zastosowania-zielonych-zamowien.html.

[25] http://inhabitat.com/building-modelled-on-termites-eastgate-centre-in-zimbabwe.

[26]Woźniak L., Ziółkowski B., Warmińska A., Dziedzic S., Przewodnik ekoinnowacji, Rzeszów 2008, s.18

[27] Szczegółowe kryteria oceny ofert zostały podane w SIWZ. Pełna dokumentacja znajduje się na stronie internetowej: http://bip.zuo.szczecin.pl/zamowienia_publiczne/2/Kontrakt_nr_1_budowa_zakladu_termicznego_unieszkodliwiania_odpadow_dla_szczecinskiego_obszaru_metropolitalnego.

[28] Dyrektywa 2004/18/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie koordynacji procedur udzielania zamówień publicznych na roboty budowlane, dostawy i usług (Dz. Urz. UE z dnia 30 kwietnia 2004 r., L 134/114)

[29] Dyrektywa 2004/17/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. koordynująca procedury udzielania zamówień przez podmioty działające w sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i usług pocztowych (Dz. Urz. UE z dnia 30 kwietnia 2004 r., L 134/114).

[30] Sprawozdanie Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych o funkcjonowaniu systemu zamówień publicznych w 2013 r., Warszawa 2014

[31] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/24/UE z 26 lutego 2014 r. w sprawie zamówień publicznych, uchylająca dyrektywę 2004/18/WE Dz. U. UE. L Nr 94, s. 65.

[32] http://ec.europa.eu/polska/news/120229_partnerstwa_pl.htm.

[33] Zob. Przekazany czasopismu naukowemu Przegląd Prawa Ochrony Środowiska artykuł: K. Różowicz, Aspekty ekoinnowacyjne jako kryterium oceny ofert w prawie zamówień publicznych.

[34]  Słownik języka polskiego PWN, http://sjp.pwn.pl/slownik/2565060/kryterium, dostęp: 30 czerwca 2014 r.

[35] Ministerstwo Gospodarki we współpracy z Urzędem Zamówień Publicznych, Nowe podejście do zamówień publicznych- zamówienia publiczne a małe i średnie przedsiębiorstwa, innowacje i zrównoważony rozwój, Warszawa 2008.

[36] J. Sadowy, Kryteria oceny ofert w postępowaniach […] op. cit.

[37] W Europie, zamawiający wydatkując około 19%  PKB  Unii  Europejskiej  (UE),  co stanowi sumę  równą połowie PKB Niemiec. Dane szacunkowe oparte na informacjach pochodzących z rocznych sprawozdań o udzielonych zamówieniach przekazanych przez zamawiających, wskazują, że wartość rynku zamówień publicznych w Polsce udzielanych na podstawie przepisów ustawy Prawo zamówień publicznych w roku 2013 wyniosła ok. 143,2 mld zł.

Konkurs PARP "Słowa dla innowacji":