Klauzule społeczne w zamówieniach publicznych

Polski ustawodawca w 2009 r., w drodze nowelizacji, zdecydował się na wprowadzenie do prawa zamówień publicznych klauzul społecznych. Zmiany wprowadzono poprzez nowelizację ustawy o spółdzielniach socjalnych[1] i dotyczyły one m.in. preferencji w kwestiach związanych z zatrudnianiem osób wykluczonych z rynku pracy. W październiku 2009 r, po wspomnianej nowelizacji, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego wydało wspólnie z Urzędem Zamówień Publicznych zalecenia[2] dotyczące stosowania klauzul społecznych w zamówieniach publicznych. 

Zgodnie z art. 29, ust, 4, ustawy prawo zamówień publicznych, zamawiający ma możliwość określić pewne preferencje dotyczące realizacji zamówienia:

„Zamawiający może określić w opisie przedmiotu zamówienia wymagania związane z realizacją zamówienia, dotyczące:

1) zatrudnienia osób:

a)      bezrobotnych lub młodocianych w celu przygotowania zawodowego, o których  mowa w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy,

b)      niepełnosprawnych, o których mowa w przepisach o rehabilitacji zawodowej
i  społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych,

c)    innych niż określone w lit. a lub b, o których mowa w przepisach o zatrudnieniu  socjalnym

- lub we właściwych przepisach państw członkowskich Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego;

2) utworzenia funduszu szkoleniowego, w rozumieniu przepisów o promocji zatrudnienia
i instytucjach rynku pracy, w którym wpłaty pracodawców stanowić będą co najmniej czterokrotność najniższej wpłaty określonej w tych przepisach;

3) zwiększenia wpłat pracodawców na rzecz funduszu szkoleniowego, w rozumieniu przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, do wysokości określonej
w pkt. 2.”

Odwołanie do ustawy o zatrudnieniu socjalnym[3] dotyczy osób wymienionych w tej ustawie  w art. 1 ust. 2:

-         bezdomni realizujący indywidualny program wychodzenia z bezdomności,
w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej[4],

-         uzależnieni od alkoholu, po zakończeniu programu psychoterapii w zakładzie lecznictwa odwykowego,

-         uzależnieni od narkotyków lub innych środków odurzających, po zakończeniu programu terapeutycznego w zakładzie opieki zdrowotnej,

-          chorzy psychicznie, w rozumieniu przepisów o ochronie zdrowia psychicznego,

-        zwalniani z zakładów karnych, mający trudności w integracji ze środowiskiem,
w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej[5],

-        uchodźcy realizujący indywidualny program integracji, w rozumieniu przepisów
o pomocy społecznej[6].  

Ponadto, również w 2009 r, w drodze nowelizacji prawa zamówień publicznych wprowadzono przepis dotyczący możliwości realizacji zamówienia zastrzeżonego.  

Klauzule społeczne można określić jako szczególne warunki odnoszące się do przedmiotu zamówienia lub sytuacji wykonawcy, które mają zachęcać do zatrudniania osób mających szczególnych trudności z integracją, niepełnosprawnych, zwalczania bezrobocia, ochrony środowiska lub organizacji wewnętrznych szkoleń zawodowych. Warunkiem zastosowania tych klauzul jest, według przepisów unijnych, że zostaną one podane w ogłoszeniu stanowiącym zaproszenie do ubiegania się o zamówienie lub w specyfikacjach, a także, że nie będą bezpośrednio lub pośrednio dyskryminujące. 

Ministerstwo wydało także wspólnie z Urzędem Zamówień Publicznych w październiku 2009 roku Zalecenia Ministra Rozwoju Regionalnego oraz Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych dotyczące stosowania klauzul społecznych w zamówieniach publicznych.

Klauzula dotycząca osób niepełnosprawnych jest bardziej restrykcyjna (art. 22, ust. 2 ustawy Prawo zamówień publicznych). Umożliwia ona zamknięcie ubiegania się o zamówienie publicznie wyłącznie do wykonawców, u których ponad 50% zatrudnionych pracowników stanowią osoby niepełnosprawne w rozumieniu przepisów o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych lub właściwych przepisów państw członkowskich Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego.

Zgodnie z art. 91 ust. 1 ustawy PZP zamawiający wybiera ofertę najkorzystniejszą na podstawie kryteriów oceny ofert określonych w specyfikacji istotnych warunków zamówienia (art. 36 ust. 1 ustawy PZP). W myśl ust. 2 tego przepisu kryteriami oceny ofert są cena albo cena i inne kryteria odnoszące się do przedmiotu zamówienia, w szczególności jakość, funkcjonalność, parametry techniczne, zastosowanie najlepszych dostępnych technologii w zakresie oddziaływania na środowisko, koszty eksploatacji, serwis oraz termin wykonania zamówienia. W świetle powyższego należy stwierdzić, iż cena jest obligatoryjnym, lecz nie jednym kryterium oceny ofert, którym może posłużyć się zamawiający przy wyborze oferty najkorzystniejszej. Obok ceny zamawiający może bowiem zastosować także inne kryteria odnoszące się do przedmiotu zamówienia. Podkreślić przy tym należy, iż wyliczenie innych niż cena kryteriów oceny ofert zawarte w art. 91 ust. 2 ustawy PZP ma charakter przykładowy i nie jest wyczerpujące. 

Przyczyny nie stosowania klauzul społecznych:

• brak wiedzy na temat istnienia klauzul społecznych w polskim prawie zamówień publicznych,
• brak wiedzy i doświadczenia ich stosowania w zamówieniach publicznych,
• obawa przez konsekwencjami ich zastosowania i sposób kontroli zamówień
• obawa przed zwiększeniem kosztów realizacji zamówień publicznych,
• niewielka liczba przedsiębiorstw społecznych, które mogłyby ubiegać się o zamówienia publiczne.

---

[1]             Ustawa z dnia 7 maja 2009 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach socjalnych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. 2009 Nr 91, poz. 742), ustawa weszła w życie 16 lipca 2009 r.

[2]          Zalecenia Ministra Rozwoju Regionalnego oraz Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych dotyczące stosowania „klauzul społecznych” w zamówieniach publicznych, 20 października 2009 r. Warszawa

[3]            Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. z 2003 r., Nr 122, poz. 1143)

[4]            Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2004 r. Nr 64, poz. 593)

[5]     Ibidem

[6]     Ibidem