Wymaganie zaświadczenia EMAS w świetle wyroku KIO z dnia 24 listopada 2014 (KIO 2358/14)

Związanie możliwości wyboru wykonawcy zdolnego wykonać zielone zamówienie z jego technicznymi lub zawodowymi możliwościami zostało uregulowane na gruncie prawa wspólnotowego w stosunku do zamówień na usługi lub roboty budowlane. Art. 48 Dyrektywy klasycznej wskazuje na możliwość odwołania się w zakresie oceny i weryfikowania kwalifikacji technicznych i zawodowych wykonawcy w odniesieniu do zamówień publicznych na roboty budowlane oraz na usługi do środków zarządzania środowiskiem, które wykonawca będzie mógł zastosować podczas realizacji zamówienia.

System EMAS to europejski instrument zarządzania środowiskowego skierowany do przedsiębiorstw, instytucji użytku publicznego oraz organizacji. Koncepcja systemu EMAS jest głęboko osadzona w ramach działań Wspólnoty dotyczących ochrony środowiska. Już u podstaw wprowadzenia systemu znalazły się założenia V Programu działań w zakresie środowiska naturalnego, identyfikującego potrzebę ujednolicenia kontroli zanieczyszczeń oraz konieczność zwiększenia odpowiedzialności przedsiębiorstw w zakresie ochrony środowiska.

Eco Management and Audot Scheme został zintegrowany z certyfikatem jakości dotyczącym zarządzania środowiskiem ISO 14001. Wdrożenie systemu jakości ISO jest warunkiem wstępnym rejestracji firmy w systemie zarządzania środowiskowego EMAS. Integracja systemów generuje korzyści dla przedsiębiorców poprzez zapobieganie dublowaniu kosztów i czynności niezbędnych w obu procesach aplikacji. System eko-zarządzania i audytu EMAS jest narzędziem dla firm i innych organizacji, dzięki któremu można oceniać oraz ulepszać oddziaływanie na środowisko, a także prezentować wyniki swoich działań. Unijny program ekozarządzania promuje koncepcje dobrowolnego podejmowania działań prośrodowiskowych w celu ograniczenia negatywnego funkcjonowania tych organizacji na środowisko przyrodnicze[1].                 

Uzyskanie stosownego dokumentu wymaga poddania się certyfikacji dokonywanej przez jednostkę zewnętrzną (strony trzeciej w stosunku do przedsiębiorcy). Certyfikacja polega na przeprowadzeniu oceny zgodności systemu zarządzania przedsiębiorstwem pod kątem spełnienia określonych w dokumencie wymagań. W pierwszej kolejności należy wskazać, że system zarządzania przedsiębiorstwem zdefiniować można jako: integralny, krytyczny podsystem systemu przedsiębiorstwa[2]. Integralność jego wynika z niemożności precyzyjnego i jednoznacznego wyodrębnienia tego podsystemu z systemu przedsiębiorstwa. Bez podsystemu zarządzania przedsiębiorstwo traci tożsamość i zdolność do istnienia oraz działania.             

W kontekście wymogu przedłożenia zaświadczenia EMAS rozważania poczyniła Izba w wyroku z dnia 24 listopada 2014 (KIO 2358/14). W wskazanej sprawie wykonawca podniósł zarzuty odnoszące się do wymogu przedłożenia wraz z ofertą systemu zarządzania środowiskowego EMAS lub certyfikatu w zakresie norm zarządzania środowiskiem ISO 14001.

  

Zamawiający wymagając przedłożenia zaświadczenie EMAS, w następujący sposób zredagował poszczególne elementy SIWZ:

„Zgodnie z pkt 6.2. ppkt 6.2.5. SIWZ w celu potwierdzenia, że oferowane usługi będą realizowane w sposób minimalizujący negatywne oddziaływanie prowadzonych procesów na środowisko naturalne, w szczególności odwołując się do systemu zarządzania środowiskiem i audytu (EMAS) lub norm zarządzania środowiskiem opartych na europejskich lub międzynarodowych normach odpowiadają wymaganiom Zamawiającego, Zamawiający żąda w szczególności:

1. "zaświadczenia niezależnego podmiotu zajmującego się poświadczaniem zgodności działań Wykonawcy z europejskimi normami zarządzania środowiskiem, jeżeli Zamawiający wskazuje środki zarządzania środowiskiem, które Wykonawca będzie stosował podczas wykonywania zamówienia na roboty budowlane lub usługi, odwołując się do systemu zarządzania środowiskiem i audytu (EMAS) lub norm zarządzania środowiskiem opartych na europejskich lub międzynarodowych normach poświadczonych przez podmioty działające zgodnie z prawem Unii Europejskiej, europejskimi lub międzynarodowymi normami dotyczącymi certyfikacji, tj. certyfikatu w zakresie systemu zarządzania środowiskowego EMAS, lub certyfikatu w zakresie norm zarządzania środowiskiem ISO 14001"

Stosownie do § 6 ust 1 pkt 4 Rozporządzenia ws. dokumentów  w celu potwierdzenia, że oferowane roboty budowlane, dostawy lub usługi odpowiadają wymaganiom określonym przez zamawiającego, zamawiający może żądać w szczególności zaświadczenia niezależnego podmiotu zajmującego się poświadczaniem zgodności działań wykonawcy z europejskimi normami zarządzania środowiskiem, jeżeli zamawiający wskazują środki zarządzania środowiskiem, które wykonawca będzie stosował podczas wykonywania zamówienia na roboty budowlane lub usługi, odwołując się do systemu zarządzania środowiskiem i audytu (EMAS) lub norm zarządzania środowiskiem opartych na europejskich lub międzynarodowych normach poświadczonych przez podmioty działające zgodnie z prawem Unii Europejskiej, europejskimi lub międzynarodowymi normami dotyczącymi certyfikacji.

Zamawiający może zatem żądać zaświadczenia EMAS lub ISO 14001 jedynie w sytuacji, gdy w treści SIWZ wskaże środki zarządzania środowiskiem, które wykonawca będzie stosował podczas wykonywania zamówienia na roboty budowlane lub usługi, odwołując się do systemu zarządzania środowiskiem i audytu (EMAS) lub norm zarządzania środowiskiem opartych na europejskich lub międzynarodowych normach poświadczonych przez podmioty działające zgodnie z prawem Unii Europejskiej, europejskimi lub międzynarodowymi normami dotyczącymi certyfikacji.

Zarówno obowiązujące dyrektywy zamówieniowe, jak i odwzorowane na ich treści Rozporządzenie w sprawie dokumentów, na liście dowodów, jakich zamawiający może żądać od wykonawcy w celu potwierdzenia okoliczności, że oferowane świadczenia odpowiadają wymaganiom określonym przez zamawiającego, wymieniają zaświadczenia niezależnego podmiotu zajmującego się poświadczaniem zgodności działań wykonawcy z europejskimi normami zarządzania środowiskiem. Wymóg przedłożenia takowego poświadczenia skorelowany powinien być ze wskazaniem przez zamawiającego w dokumentacji przetargowej środków zarządzania środowiskiem, które wykonawca będzie musiał stosować podczas realizowania zamówienia na roboty budowlane lub usługi.

„Zamawiający nie wskazał takich środków zarządzania środowiskiem, które wykonawca będzie stosował podczas wykonywania zamówienia. Za wskazanie takich środków z pewnością nie może zostać uznane lakoniczne stwierdzenie zawarte w pkt 1 ppkt 1.5.1 załącznika nr 5L do SIWZ:

Wykonawca ma obowiązek znać i stosować w czasie wykonania robót wszelkie przepisy dotyczące ochrony środowiska naturalnego:

W okresie trwania Umowy Wykonawca będzie:

a)podejmować wszystkie uzasadnione kroki mające na celu stosowanie się do przepisów dotyczących ochrony środowiska na terenie i wokół miejsca prowadzenia robót oraz będzie unikać uszkodzeń lub uciążliwości dla osób lub własności społecznej lub innych, a wynikających ze skażenia, hałasu lub innych przyczyn powstałych w następstwie jego działania.

Stosując się do tych wymagań będzie miał szczególny wzgląd na:

1. Lokalizację baz, warsztatów, magazynów, składowisk i dróg dojazdowych,

2. środki ostrożności i zabezpieczenia przed:

a) zanieczyszczeniami zbiorników i cieków wodnych pyłami lub substancjami toksycznymi,

b) zanieczyszczenia powietrza pyłami i gazami,

c) zanieczyszczenia terenów odpadami zgromadzonymi w trakcie realizacji Umowy.

b) Składowanie i wywóz zebranych zanieczyszczeń z oczyszczania winno odbywać się na legalne składowisko odpadów przyjmujące ten rodzaj odpadów.

c) Wykonawca najpóźniej w dniu podpisania umowy przedłoży Zamawiającemu stosowne zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie zbierania i transportu odpadów zgodnie z przepisem art. 28 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 628 z późn. zm.).

d) Wykonawca najpóźniej w dniu podpisania Umowy przedłoży Zamawiającemu stosowne Zezwolenie Powiatowego Lekarza Weterynarii wynikające z przepisów: ROZPORZĄDZENIE (WE) Nr 177412002 PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO/ RADY z dnia 3 października 2002 r. ustanawiające przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi."

Na podstawie przytoczonego powyżej postanowienia wykonawca nie ma bowiem możliwości zidentyfikować elementów podpadających pod regulację systemu zarządzania środowiskiem i audytu (EMAS) lub norm zarządzania środowiskiem opartych na europejskich lub międzynarodowych normach poświadczonych przez podmioty, działające zgodnie z prawem Unii Europejskiej, europejskimi lub międzynarodowymi normami dotyczącymi certyfikacji, a co za tym idzie zapewnić potwierdzenie zgodności własnych działań w tym zakresie z tymi normami, poprzez przedstawienie wymaganych przez Zamawiającego dokumentów.

Skoro zatem Zamawiający nie określił w treści SIWZ norm dotyczących środowiska, zgodnie z którymi wykonawca ma realizować przedmiot zamówienia, to za nieuprawnione należy uznać żądanie przedstawienia przez wykonawców odpowiednich dokumentów w tym zakresie.

Odwołujący ponadto zauważył, że Zamawiający posłużył się nieprawidłową nazwą dokumentu w zakresie systemu zarządzania środowiskowego EMAS. Nie wydaje się certyfikatów, a zaświadczenia EMAS oraz numer rejestracyjny w systemie. Nieprawidłowe określenie dokumentu uniemożliwia złożenie oferty oraz potwierdza tezę o przypadkowości i zbędności tego wymogu.”

Izba w wyroku z dnia 24 listopada 2014 (KIO 2358/14), uznała, że „zasadny jest zarzut naruszenia art. 25 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 6 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 19 lutego 2013 r. w sprawie rodzajów dokumentów, jakich może żądać zamawiający, oraz form, w jakich te dokumenty mogą być składane, poprzez żądanie przedłożenia wraz z ofertą dokumentów, które nie są niezbędne do prowadzenia postępowania, tj. certyfikatu w zakresie systemu zarządzania środowiskowego EMAS oraz certyfikatu w zakresie norm zarządzania środowiskiem ISO 14001, w sytuacji, gdy Zamawiający nie wskazał, że przedmiot zamówienia ma być realizowany zgodnie z tymi systemami zarządzania środowiskiem (pkt 6.2. ppkt 6.2.5. SIWZ).

W przedmiotowym postępowaniu Zamawiający nie określił w SIWZ środków zarządzania środowiskiem, o których mowa w Rozporządzeniu ws. dokumentów, które są wymagane do stosowania podczas wykonywania zamówienia. Fakt ten został przyznany przez Zamawiającego na rozprawie. Wskazania tych środków nie zawiera w szczególności postanowienie pkt 1 ppkt 1.5.1 załącznika nr 5L do SIWZ, gdyż wymagania w nim zawarte nie odnoszą się do norm EMAS lub ISO 14001. Jeżeli Zamawiający nie określił w SIWZ wymagań odnoszących się do norm dotyczących środowiska, zgodnie z którymi wykonawca ma realizować przedmiot zamówienia, to za nieuprawnione należy uznać żądanie przedstawienia przez wykonawców stosownych dokumentów w tym zakresie.

                                                                                                                                                                 

                                                                      

---

[1] A. Matuszak-Flejszman, System zarządzania środowiskowego w organizacji, Poznań 2007, s. 126.

[2] H. Witczak, Natura i kształtowanie systemu zarządzania przedsiębiorstwem, Warszawa 2008.